HISTORIA REHABILITACJI W OŚRODKU POZNAŃSKIM
Rehabilitacja medyczna została wyodrębniona z medycyny w połowie XX wieku. Jej rozwój wynikał ze wzrostu liczby osób niepełnosprawnych po II wojnie światowej, a następnie epidemii choroby Heinego-Medina.
Twórcą współczesnej rehabilitacji był znany poznański ortopeda prof. Wiktor Dega – patron Ortopedyczno-Rehabilitacyjnego Szpitala Klinicznego w Poznaniu. Pierwszy Oddział Rehabilitacji w Polsce powstał w poznańskiej Klinice Ortopedii w 1948r.
„Budynek Kliniki Ortopedycznej zbudowały Sercanki (zakon Sacré-Coeur), […] przy samym końcu miasta, na Górnej Wildzie. […] Był to, jak na owe czasy, największy i najwspanialszy zespół architektoniczny w Poznaniu. Związany z potrzebami szkolnymi miał na wskroś nowoczesne rozwiązania w skali europejskiej dla tego typu budowli socjalnych. dwupiętrowy gmach w kształcie litery H. Ceglany budynek został opracowany w formach gotyckich, co zapewne miało podkreślać religijny charakter instytucji. Po stronie zachodniej /od strony ulicy/ znajdowała się kaplica, opatrzona wyniosłą wieżą […].
Do gmachu wchodziło się rozległą klatką schodową, w oknach jej były piękne witraże, których resztki zachowały się do dziś. Na drugim piętrze skrzydła południowego pozostały piękne drewniane kasetonowe stropy, które kiedyś musiały posiadać wszystkie sale budynku. Gmach otaczał rozległy park. Do dziś od strony zachodniej rosną liczne kasztanowce, a od strony wschodniej rozciąga się imponująca aleja stuletnich już dzisiaj platanów, uznanych za pomniki przyrody. […]W roku 1996, w stulecie urodzin profesora Wiktora Degi, szpital otrzymał jego imię. ”
Księga Pamiątkowa wydana z okazji 85-lecia Ortopedii Poznańskiej w 1998 r.
Profesor Dega rozpoczął swoja karierę lekarską 1 kwietnia 1924 w Zakładzie im B.S.Gąsiorowskiego w Poznaniu. Pod kierownictwem prof. Wierzejewskiego zdobywał umiejętności w zakresie chirurgii ortopedycznej. W krótkim czasie zaczął operować samodzielnie wprowadzając własne techniki wykonywania zabiegów oraz na ich podstawie opracowując rozprawy naukowe. Dzięki doświadczeniom we wspomnianej klinice stał się ekspertem na skalę światową w tematyce dysplazji stawu biodrowego. Kontynuował idee rozpoczętą przez prof. Wierzejewskiego polegającą na sprawnym zaopatrzaniu pacjentów w aparaty ortopedyczne tworzone dzięki współpracy lekarza oraz technika ortopedycznego, co stało się jednym z elementów kompleksowej rehabilitacji.
Wykształcony za granicą tworzył w poznańskich szkołach zajęcia dla dzieci z wadami kręgosłupa. W roku 1937 utworzył przyszpitalny oddział usprawniania wyposażony w salę gimnastyczną, na której odbywała się terapia zajęciowa. Stworzył podstawy naukowe rehabilitacji medycznej oraz pierwszy ośrodek naukowo-szkoleniowy. Działał w kierunku upowszechnienia rehabilitacji w całym kraju. w 1965r. Międzynarodowe Towarzystwo Rehabilitacyjne uhonorowało go najwyższym odznaczeniem prestiżową nagrodą im. Alberta Laskera, zwaną „Noblem Rehabilitacji”.
Po II wojnie światowej dwa pierwsze ośrodki rehabilitacji kompleksowej powstały w USA (szpital Bellevue w Nowym Yorku – 1947) oraz – z czego możemy być dumni – właśnie w Polsce (Klinika Ortopedii w Poznaniu – 1948). Ich twórcami byli Howard Rusk i Wiktor Dega – pionierzy nowoczesnej rehabilitacji medycznej na świecie. Rusk określił rehabilitację jako III etap leczenia – pierwszy stanowiło rozpoznanie, zaś drugi – leczenie podstawowe. W koncepcji profesora Degi rehabilitacja miała wkraczać w zakres leczenia podstawowego i być jego integralną częścią.
Profesor Dega zakładał na początku lat 50. XX w. ośrodki rehabilitacyjno-ortopedyczne. Rehabilitacja rozwijała się zgodnie z istotą polskiego modelu rehabilitacji medycznej. Polski model rehabilitacji był w tamtym okresie kompletnym procesem postępowania. Opierał się na:
powszechności – dostępie do usług dla wszystkich pacjentów oraz rozszerzenia rehabilitacji do jak największej ilości dziedzin medycznych;
wczesności – możliwie najszybszym wdrożeniu leczenia rehabilitacyjnego tak aby zmniejszyć niepełnosprawność i poprawić jakość życia chorego. Rehabilitacja miała być prowadzona nie tylko po, ale również przed zabiegami operacyjnymi, obejmując ćwiczenia oddechowe, izometryczne, bierne, wspomagane oraz czynne:
kompleksowości – czyli współpracy środowiska medycznego dla dobra chorego. Model zakładał zaangażowanie nie tylko lekarzy i rehabilitantów, ale również socjologów, pedagogów, protetyków i wielu innych specjalistów;
ciągłości – regularności oraz długoplanowości w postępowaniu oraz kontynuowaniu rehabilitacji pacjenta po opuszczeniu szpitala.
Stworzenie polskiego modelu rehabilitacji zostało docenione i decyzją resortu zdrowia w 1950 r. profesor Dega został mianowany krajowym specjalistą do spraw rehabilitacji. Dzięki niemu 2 marca 1969 roku nastąpiło przyjęcie „Programu rozwoju rehabilitacji”, którego podstawowym założeniem było uznanie rehabilitacji leczniczej za integralną i nieodzowną część postępowania leczniczego, zgodnie z wymogami współczesnej medycyny, uwzględniając zarówno jej leczniczy, jak i profilaktyczny charakter. Trzy lata później profesor Dega mianował dwoje pierwszych specjalistów w obszarze rehabilitacji w Polsce. Były to zasłużone dr Kazimiera Milanowska oraz dr Janina Tomaszewska.
Jednocześnie minister zdrowia i opieki społecznej zarządził wprowadzenie do schematów organizacyjnych wszystkich szpitali w Polsce działów rehabilitacji leczniczej. Powstawało wiele oddziałów leczniczego usprawniania. Rehabilitacja zaczęła pojawiać się w kardiologii, neurologii, neurochirurgii, reumatologii. Tworzono również sanatoria dla dzieci. Warto podkreślić, iż Polska była jednym z pierwszych krajów, który w 1959 roku rehabilitację medyczną wprowadził do specjalizacji lekarskich.
Polska rehabilitacja nie tylko ma swój początek, ale i rozkwita w Poznaniu. W 1960 r. powstała pierwsza w Polsce, a druga na świecie Katedra Medycyny Rehabilitacyjnej Akademii Medycznej pod kierownictwem doc Janiny Tomaszewskiej. 1965r.. W ramach Katedry Medycyny Rehabilitacyjnej powołano 12 łóżkową Klinikę Medycyny Rehabilitacyjnej. W 1970r. zniesiono Katedrę Medycyny Rehabilitacyjnej a powołano Instytut Ortopedii i Rehabilitacji Akademii Medycznej.
Równocześnie w październiku 1970 roku na Malcie, w trakcie posiedzenia Biura Europejskiego Światowej Organizacji Zdrowia, prof. W. Dega przedstawił założenia polskiej koncepcji kompleksowej rehabilitacji. WHO uznała jej trafność i poleciła jako godną naśladowania w innych krajach zlecając ustanowienie odrębnej specjalizacji w zakresie rehabilitacji w krajach, które jeszcze jej nie wprowadziły.
W ośrodku poznańskim w 1978 roku Dr hab. n.med J. Tomaszewska przechodzi na emeryturę – powstają dwie Kliniki Rehabilitacji pod kierownictwem dr hab n med Kazimiery Milanowskiej oraz dr hab. n med Danuty Koniecznej. W roku 1996 prof. K. Milanowska przechodzi na emeryturę, a obowiązki Kierownika Jednostki przejmuje dr hab. n med Wanda Stryła. Rok później zlikwidowano Instytut Ortopedii i Rehabilitacji i utworzono samodzielną Klinikę Rehabilitacji. W 2000 r. powstaje Katedra i Klinika Rehabilitacji Akademii Medycznej pod kierownictwem prof. W. Stryły.
W 2013 r. Kierownictwo Kliniki Rehabilitacji przejmuje dr hab. n med Przemysław Lisiński prof UM.
Na podstawie:
Biegański P., Polewska E. Rehabilitacja – od starożytności do współczesności. Journal of Education, Health and Sport. 2015;5(9):363-374.
Gałczyk M. Van Damme-Ostapowicz K.,Kimszal E. Zarys powstania rehabilitacji na świecie oraz jej twórcy w Polsce. Pol Prz Nauk Zdr 3 (48) 2016 s. 345–347.
Jandziś S. Rehabilitacja lecznicza w okresiePolskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie. Rzeszów 2010, 4, 505–511.
Lubecki M. Polski model rehabilitacji medycznej zaakceptowanyi zalecany przez WHO. Hygeia Public Health 2011, 46(4): 506-515.
Zdjęcia archiwalne udostępnione dzięki uprzejmości Pana mgr Piotra Nowakowskiego (Składnica Akt ORSK im W.Degi w Poznaniu)